Sputnik V aşısı etkili midir?

Prof Dr Hakan YAMAN

Sputnik V aşısı Rusya’da tamamıyla yerel kaynaklarla üretilmiş bir aşıdır.

Küresel pandemi ilan edilmeden önce (2020 Mart  ayı öncesi) Moskova’da bulunan Gamaleya Ulusal Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Merkezi bu aşı üzerinde çalışmaktaydı. Aşıda rAd26 ve rAd5 adenovirüs vektörleri kullanıldı (Bu vektörlerde E1 geni yok edilerek, adenovirüsün çoğalması engellenir). Bu özellikler Sputnik V aşısını daha başarılı kılar. İki doz aşılama uygulamasında, ilk dozdan sonra aşı vektörü olan adenovirüse karşı bir bağışıklık geliştirme olasılığı karşısında, ikinci doz aşıda farklı bir adenovirüs vektörünün kullanılmasının aşının ikinci dozda da başarılı olmasını sağlayacağı düşünülmekte. Aşı terkibinde Adenovirüs vektörleri ile s proteini kombinasyonu bulunmaktadır.

Daha önce aşının etkinliği ile belirsizlikler sürerken, Şubat ayında Lancet dergisinde yayınlanan faz III sonuçlarına göre aşının etkin bulunduğu gösterildi. 18 yaş ve üstü 22000 bireye uygulanan iki aşı (3 hafta arayla) sonucunda aşı etkinliği %91.6 olarak (95% CI 85.6–95.2) bulundu (14 964 aşılanan kişinin verisine dayanarak). 60-87 yaş arası grupta ise etkinlik %91.8 bulundu. Aşı uygulanan %94 kişide hafif düzeyde yan etkiler gözlendi. Çalışma sırasında ölen dört bireyin ölüm nedeni aşı ile ilintili bulunmadı.

Sputnik V aşısı 30 kadar ülkede acil kullanım için onaylandı. On ülkede bulunan on ikiden fazla üretici ile anlaşmalar yapılarak, 1.4 milyar doz aşının üretim planlanması yapılıyor. Avrupa Tıp Ajansı ise bu aşıyı incelemeye aldı. Avrupa Birliği ülkesi olmasına rağmen Macaristan bu aşının acil kullanımını onayladı.

Sputnik V, Rusya’da dolaşımda bulunan tek aşıdır. Ancak iki yeni aşı da acil kullanım için Rusya’da onay aldı (EpiVacCorona, Vector Institute, Novosibirsk ve CoviVac, Chumakov Centre, St Petersburg).

EpiVacCorona sentetik peptid antijenler içerir. CoviVac ise cansız aşıdır (ülkemizde uygulanan Sinovac aşısı gibi). Sputnik V aşısının iki türü üzerine çalışılıyor. Birisi -18°C’de, diğeri 2 – 8°C’de saklanmaktadır.

Ayrıca bu aşının tek dozluk versiyonu da hazırlık aşamasında.

Şubat 2021 yayında Lancet’te yayınlanan faz III bulguları batılı bilim dünyasında nispeten kabul edilebiliyor olarak görünse de bu çalışmanın protokolünün yayınlanmamış olması önemli bir eleştiri nedeni oldu. Daha önce Faz I ve Faz II çalışmaları da yine şüpheyle karşılanmıştı. Bu çalışmalar Haziran 2020 ayında Gam-Covid-Vac adıyla yürütülmeye başlandı. 11 Ağustos 2020’te Faz III çalışması yapılmadan, Rusya’da acil kullanım onayı verildi. Bu da batı dünyasında infiale neden oldu.  20 Ağustos 2020’de ise geri adım atıldı ve Faz III sonuçlarına göre şarta bağlı onay verildiği bildirildi.  4 Eylül 2020’de Faz I/II bulguları yayınlandı. 7 Eylül 2020’te Faz III çalışması Rusya’da başladı. 17 Ekim 2020’de Faz II/III çalışması Hindistan’da başladı.  Ocak 2021’de tek doz aşının (Sputnik Light) çalışması başladı . 4 Mart 2021’de Avrupa Tıp Ajansı Sputnik V’yi incelemeye aldı. 6 Mayıs 2021’de Sputnik Light aşısı tek doz acil kullanımı için onaylandı ve %79.4 etkinlik saptandı.

Rusya tüm vatandaşlarını en geç bir yıl içinde tamamıyla aşılamayı hedefliyor. Sputnik Light aşısı bu konuda yardımcı olabilecek olumlu bir aşı alternatifi olarak algılanmaktadır.

Kaynakça

1. Baraniuk C. Covid-19: What do we know about Sputnik V and other Russian vaccines? BMJ. 2021 Mar 19;372:n743. doi: 10.1136/bmj.n743. PMID: 33741559.
2. https://www.nytimes.com/interactive/2021/health/gamaleya-covid-19-vaccine.html
3. https://sputnikvaccine.com/about-vaccine/